Półpasiec to bolesna choroba wirusowa, która potrafi zaskoczyć.
Często pojawia się nagle, po wielu latach całkowitego zdrowia i atakuje w najmniej oczekiwanym momencie.
Choć wielu kojarzy ją jedynie z bolesną wysypką, w rzeczywistości jest to znacznie bardziej złożone schorzenie, w którym kluczową rolę odgrywa nasz układ odpornościowy oraz wirus ospy wietrznej.
Po pierwszym kontakcie z wirusem VZV (varicella zoster virus,) – zazwyczaj w dzieciństwie, gdy chorujemy na ospę – patogen nie znika z organizmu. Układ immunologiczny rozbraja jego aktywną formę, ale wirus „chowa się” głęboko w zwojach rdzeniowych i zwojach czuciowych nerwów czaszkowych. Może pozostawać tam w utajeniu nawet przez kilkadziesiąt lat, nie powodując żadnych objawów. Dopiero osłabienie odporności, stres, choroby przewlekłe, a także naturalne starzenie się organizmu mogą doprowadzić do jego ponownego uaktywnienia. Wtedy pojawia się półpasiec.
Obraz kliniczny choroby
Choroba zaczyna się zwykle niepozornie.
Pojawienie się zmian skórnych zazwyczaj poprzedzają nieswoiste objawy zwiastunowe. Pacjenci opisują uczucie kłucia, pieczenia, mrowienia lub nadwrażliwości skóry, często w jednym, wyraźnie wyznaczonym obszarze ciała. Ten etap może trwać od jednego do kilku dni, a objawy bywają mylące – przypominają ból mięśni albo podrażnienie nerwu.
Dopiero gdy na skórze pojawia się rumień, a następnie charakterystyczna wysypka, diagnoza staje się oczywista.
Pęcherzyki z surowiczą treścią zawierającą zakaźne cząsteczki VZV układają się w pasmo, najczęściej po jednej stronie tułowia, ale półpasiec może pojawić się również na twarzy, szyi, a nawet w okolicach oka, co wymaga szczególnej uwagi lekarza.
Postać oczna półpaśca powoduje pojawienie się zmian na skórze powieki górnej, spojówce, rogówce, okolicach nosa, czoła. Może prowadzić do zapalenia rogówki, uszkodzenia nerwu wzrokowego, a nawet utraty wzroku.
W przypadku półpaśca usznego (zespół Ramsaya Hunta) choroba może prowadzić do niedowładu mięśni twarzy( porażenie nerwu twarzowego), zawrotów głowy, szumów usznych, utraty słuchu.
U osób z obniżoną odpornością może z kolei prowadzić do zapalenia płuc, zapalenia mózgu.
W czasie ustępowania choroby dochodzi do zasychania pęcherzyków, pękania i powstawania nadżerek pokrytych surowiczymi strupami, które odpadają.
Wysypka goi się zwykle w ciągu dwóch–czterech tygodni, choć to, co najbardziej dokucza pacjentom, to ból. Może on mieć różny charakter – ostry, przeszywający, piekący. Część osób opisuje go jako „prąd przechodzący przez skórę”. U niektórych mimo wygojenia zmian skórnych ból nie ustępuje. Zjawisko to nazywa się neuralgią popółpaścową i jest jednym z najczęstszych powikłań. Utrzymujący się miesiącami lub nawet latami ból potrafi znacząco utrudnić codzienne funkcjonowanie i wymaga specjalistycznej terapii.
Grupy ryzyka
Ryzyko zachorowania na półpasiec zwiększa się wraz z wiekiem, a szczególnie po ukończeniu 50 roku życia oraz u osób z chorobami współistniejącymi. Ryzyko to wzrasta więc, gdy masz:
- wiek więcej niż 50 lat życia
- wrodzony lub nabyty niedobór odporności np.: zakażenie wirusem HIV, choroba nowotworowa, przeszczep narządu
- przewlekłą chorobę serca
- przewlekłą chorobę narządów wewnętrznych-wątroby, nerek, płuc
- choroby autoimmunizacyjne
- depresję.
Czynnikiem koniecznym do wystąpienia półpaśca jest przechorowanie pierwotnego zakażenia VZV w przeszłości, najczęściej jako ospy wietrznej, ale istnieją też inne dodatkowe, predysponujące do zachorowania uwarunkowania jak: płeć żeńska, leczenie immunosupresyjne, przeszczepienie komórek krwiotwórczych lub narządu, toczeń rumieniowaty, choroby układu krążenia, choroby nowotworowe, HIV, astma oskrzelowa, reumatoidalne zapalenie stawów, cukrzyca, przewlekły stres, zabieg operacyjny. Ostatnio dodaje się do tej grupy ryzyko związane z przechorowaniem COVID-19.
Leczenie i profilaktyka
Leczenie półpaśca opiera się przede wszystkim na lekach przeciwwirusowych, które hamują namnażanie wirusa i skracają czas trwania choroby. Największą skuteczność osiągają, gdy zostaną podane w ciągu 72 godzin od pojawienia się pierwszych pęcherzyków.
Warto więc szybko skonsultować się z lekarzem, gdy pojawiają się nietypowe objawy bólowe w połączeniu z wysypką. Dodatkowo stosuje się środki przeciwbólowe, przeciwwirusowe, leki na ból neuropatyczny oraz maści łagodzące uczucie pieczenia i świądu.
Szczepienie – jego rola
Duże znaczenie w profilaktyce półpaśca ma także szczepienie. Nowoczesne szczepionki, szczególnie ta oparta na rekombinowanym antygenie, wykazują bardzo wysoką skuteczność w zapobieganiu zachorowaniu i powikłaniom. Zaleca się je zwłaszcza osobom po 50. roku życia oraz wszystkim, którzy mają obniżoną odporność.
Szczepienie znacząco zmniejsza ryzyko zachorowania oraz wystąpienia powikłań. Daje także poczucie bezpieczeństwa: pozwala uniknąć choroby, która potrafi zaskoczyć w najmniej odpowiednim momencie, szczególnie w późniejszym wieku. To inwestycja w zdrowie , sposób na to, by utrzymać sprawność i komfort życia, zanim wirus zdoła przypomnieć o sobie w bolesny sposób.
Szczepienie przeciwko półpaścowi zalecane jest pacjentom w wieku powyżej 18 lat z chorobami współistniejącymi, które zwiększają ryzyko zachorowania na półpasiec.
Rekombinowana szczepionka przeciwko półpaścowi dostępna w Polsce jest zarejestrowana do podawania wyłącznie dorosłym. Przeciwwskazaniem do jej podania jest nadwrażliwość na któryś ze składników.
Choć półpasiec rzadko stanowi bezpośrednie zagrożenie życia, jego przebieg potrafi być wyjątkowo dokuczliwy, a powikłania uporczywe.
Najczęstszym jest neuralgia popółpaścowa, na którą narażone są osoby po ukończeniu 50 roku życia. Rozpoznaje się ją, gdy ból utrzymują się dłużej niż trzy miesiące od pojawienia się zmian skórnych. Zdarza się też, że ból może utrzymywać nawet dłużej niż rok, powodując znaczne obniżenia jakości życia.
Przechorowanie półpaśca może zwiększyć ryzyko zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, zapalenia płuc, zawału serca.
Dlatego ważne jest, by nie lekceważyć pierwszych objawów i reagować szybko. Świadomość, że wirus ospy może odezwać się po latach, pomaga lepiej zrozumieć, dlaczego dbanie o odporność i profilaktykę jest tak istotne. Wczesne rozpoznanie to klucz do łagodniejszego przebiegu choroby i sprawnego powrotu do zdrowia.
Ważna w ochronie przed zachorowaniem jest profilaktyka, polegająca na prowadzeniu zdrowego stylu życia i wzmacnianiu odporności poprzez pilnowanie : odpowiedniej ilości snu, unikanie przewlekłego stresu, regularną aktywność fizyczną, dietę bogatą w witaminy i mikroelementy.
Jak odróżnić półpasiec od alergii, opryszczki lub oparzeń?
Cechy typowe dla półpaśca
ból najpierw, wysypka później.
zanim pojawią się pęcherze, skóra zaczyna piec, boleć, kłuć, mrowić – często bardzo intensywnie.
wysypka pojawia się po jednej stronie ciała.
półpasiec zawsze przebiega jednostronnie, wzdłuż przebiegu nerwu (jak pas).
pęcherze skupione są w pasie lub „sznurku”,nie są rozsiane po całym ciele, tylko w jednej linii
pęcherze wypełnione są przezroczystym płynem; po przechorowaniu zasychają.
ból jest silny, często dużo większy niż wygląd zmiany – to typowe.
Alergia / wysypka kontaktowa
pojawia się obustronnie lub w wielu miejscach,
nie boli, zwykle tylko swędzi,
zmiany są rozlane, nie w pasie,
brak pęcherzy wzdłuż nerwu.
Opryszczka
zwykle na ustach lub genitaliach, ale może być też w innym miejscu,
zmiany małe, skupione, często nawracające,
ból mniejszy niż w półpaścu,
nie układa się w pas.
Oparzenia
pojawiają się po kontakcie z ciepłem/chemikaliami,
zmiany są pojedyncze, powiązane z konkretnym miejscem urazu,
nie mają układu wzdłuż nerwu.
