Osteoporoza jest jednym z najczęstszych problemów zdrowotnych współczesnego społeczeństwa. Jest przewlekłą chorobą układu kostnego charakteryzującą się  stopniowym ubytkiem masy kostnej oraz zaburzeniami struktury kości, co prowadzi do zwiększonej łamliwości i ryzyka złamań, nawet przy małych urazach.

Choroba ta przez wiele lat może przebiegać bezobjawowo, dlatego często określa się ja mianem „cichego złodzieja kości”.  Z tego też powodu jest często niezdiagnozowana, objawiając się dla pacjenta złamaniem.

Jest wynikiem zaburzenia równowagi między procesem budowy, a resorpcji kości co jest naturalnie występującym procesem w ciele człowieka, jak również pojawia się w wyniku innych chorób, stosowania leków, które mają wpływ na metabolizm kości.

Osteoporoza dotyka szczególnie kobiety po 50 roku życia po menopauzie, na skutek spadku poziomu estrogenów, dochodzi u nich do spadku gęstości mineralnej kości, co jest głównym czynnikiem rozwoju choroby. Więcej tkanki kostnej zanika niż zostaje wytworzone, co sprawia, że kości zaczynają przypominać gąbkę, stają się kruche i podatne na urazy i złamania. Nawet codzienna aktywność kobiet, a każda w mniejszym czy większym stopniu jest „siatkarką” nosząc ciężkie torby zakupowe czy ukochanego wnuczka na rękach, czy też niefortunne upadki mogą prowadzić do uszkodzeń takich  jak osteoporotyczne złamanie kości.

Osteoporoza dotyka głównie osoby starsze zarówno kobiety, jak i mężczyzn, ale może też dotyczyć osób w każdym wieku, także bardzo młodych. Należy też pamiętać, że już po 40 roku życia słabnie tworzenie kości i zaczyna przeważać proces ich niszczenia.

Dwa główne typy osteoporozy:

  • Pierwotna – pomenopauzalna (występująca u kobiet po menopauzie na skutek niedoboru estrogenów) oraz starcza (związana ze starzeniem się organizmu, dotyczy obu płci)
  • Wtórna – wynikająca z innych chorób lub działania leków, np. długotrwałego stosowania glikokortykosteroidów, nadczynności tarczycy czy chorób przewodu pokarmowego utrudniających wchłanianie wapnia.

Ryzyko rozwoju osteoporozy zależy zarówno od czynników niemodyfikowalnych, jak i modyfikowalnych.

Czynniki niemodyfikowalne, takie na które nie mamy wpływu, to:

  • Wiek – ryzyko wzrasta wraz z wiekiem; po 50. roku życia procesy resorpcji kostnej ulegają przyspieszeniu
  • Płeć – kobiety są bardziej narażone z powodu mniejszej szczytowej masy kostnej i zmian hormonalnych po menopauzie
  • Czynniki genetyczne – rodzinne występowanie złamań osteoporotycznych
  • Niedobór hormonów płciowych – szczególnie estrogenów i testosteronu
  • Choroby przewlekłe – m.in. reumatoidalne zapalenie stawów, cukrzyca, nadczynność tarczycy
  • Leki – szczególnie glikokortykosteroidy, inhibitory aromatazy, niektóre leki przeciwpadaczkowe

Czynniki modyfikowalne, czyli takie na które mamy wpływ, to:

  • Niedobór wapnia oraz witaminy D3.
  • Niska masa ciała i niedożywienie – BMI poniżej 19 kg/m2
  • Brak aktywności fizycznej – siedzący tryb życia osłabia układ kostny
  • Palenie tytoniu oraz nadmierne spożywanie alkoholu

W początkowym stadium osteoporoza przebiega bezobjawowo. Pierwszym sygnałem bywa dopiero złamanie – najczęściej kręgów, szyjki kości udowej lub dalszej nasady kości promieniowej. Złamania osteoporotyczne mogą wystąpić nawet przy niewielkim urazie lub bez wyraźnej przyczyny.

Charakterystyczne objawy zaawansowanej osteoporozy to:

  • Obniżenie wzrostu
  • Wdowi garb
  • Bóle pleców i ograniczenie sprawności ruchowej

Podstawową metodą diagnostyczną jest densytometria . W technice tej wykorzystuje się dwa różne promienie rentgenowski o małej energii, które przepuszcza się przez badany fragment kości, głównie szyjkę kości udowej oraz odcinek lędźwiowy kręgosłupa. Badanie pozwala ocenić gęstość mineralną kości. Dodatkowo wykonuje się badania laboratoryjne (poziom wapnia, fosforu, witaminy D, hormonów) oraz badania obrazowe w przypadku złamań.

Leczenie osteoporozy ma na celu spowolnienie utraty masy kostnej, zwiększenie wytrzymałości kości i zmniejszenie ryzyka złamań. Stosuje się rożne grupy leków które hamują rozkład kości oraz stymulują ich tworzenie. Najważniejsza jest jednak zmiana stylu życia oraz suplementacja wapnia i witaminy D.

 

Profilaktyka

Profilaktyka powinna rozpoczynać się już w młodym wieku, gdyż szczytowa masa kostna osiągana jest około 25–30. roku życia.
Na zmianę trybu życia ma wpływ zbilansowana i optymalna dieta z odpowiednią podażą wapnia, witaminy D. Dzienne zapotrzebowanie na wapń u dorosłego człowieka wynosi ok 1000 mg, natomiast u kobiet po menopauzie oraz u osób w wieku starszym 1500 mg.

Wapń najlepiej dostarczać z pożywieniem. Najwięcej wapnia zawiera mleko i jego przetwory – sery żółte, jogurty; sardynki oraz orzechy.

Należy jednak pamiętać, że dzienne zapotrzebowanie to 3-4 szklanki mleka, 100-120 g żółtego sera lub aż 1000 g sera białego. Jeśli podaż wapnia w diecie jest niewystarczająca należy przyjmować suplementację.

Uzupełnienie niedoborów wapnia zawsze musi iść w parze z suplementacją wit. D. Wpływa ona bowiem na metabolizm kości, utrzymanie odpowiedniej siły mięśniowej oraz odporność organizmu. Główne źródło zaopatrzenia organizmu w jej aktywną formę stanowi synteza skórna. Aby dostarczyć odpowiednią ilość witaminy  D wystarczy 15-20-minutowa ekspozycja na słońce w okresie letnim (od maja do września).

Pogoda w Polsce jest jednak kapryśna i niezbędna jest suplementacja witaminy D. Wg. wytycznych osoby dorosłe powinny przyjmować 800-2000 IU dziennie, osoby z nadwagą lub osoby starsze nawet do 4000 IU dziennie. Suplementacje witaminy D najlepiej omówić z lekarzem na podstawie badań krwi.

Bardzo ważny jest również ruch. Aktywność fizyczna ma znaczenie w budowie masy kostnej, utrzymaniu jej na odpowiednim poziomie, zapobieganiu jej utracie, zależnym od procesów starzenia, a nawet zwiększeniu jej gęstości. W okresie wzrostu tkanki kostnej wysiłek fizyczny pobudza ją do rozwoju masy kostnej, zaś w okresie zaniku hamuje jej rozpad. Poprawia również ogólną sprawność organizmu, ograniczając ryzyko upadków, przez co zmniejsza się ryzyko złamań.

Wczesne rozpoznanie osteoporozy, odpowiednia dieta, aktywność fizyczna i suplementacja witaminy D są podstawą utrzymania zdrowych kości przez całe życie.

W obliczu starzejącego się społeczeństwa konieczne jest promowanie świadomości na temat osteoporozy, regularne badania densytometryczne u osób z grup ryzyka oraz wdrażanie profilaktyki od najmłodszych lat.

 

Autor: mgr pielęgniarstwa Izabela Zakrzewska-Gładysz
Bibliografia:
  1. Pluskiewicz W, Munzer W. Diagnostyka i leczenie osteoporozy. Świat Medycyny i Farmacji 2009
  2. Janiszewska M, Kulik T, Dziedzic M. Osteoporoza jako problem społeczny – patogeneza, objawy i czynniki ryzyka osteoporozy pomenopauzalnej. Problemy Higieny i Epidemiologii 2015
  3. Gajewski P, (red.). Interna Szczeklika. Mały podręcznik. Medycyna Praktyczna; Kraków, 2014
  4. Lorenc R., Karczmarewicz E. (2020). Osteoporoza – aktualne zasady diagnostyki i leczenia. Medycyna Praktyczna.